Âm vang hội bơi trải Bạch Hạc - Việt Trì
Ai về Bạch Hạc - Việt Trì trong những ngày hội bơi trải dịp giỗ Tổ chắc hẳn không quên được không khí náo nức, tiếng hò reo của hàng ngàn chàng trai, cô gái trên bến, dưới thuyền và hình ảnh những chiếc thuyền hình con thoi với tay chải mình trần, đóng khố, vun vút rẽ sóng lao như tên. Trong âm vang ngày hội của một vùng sông nước như còn cảm thấy đâu đây hình bóng của những thủy binh với chiến thuyền dọc ngang sông nước thuở Vua Hùng dựng nghiệp cùng về dự hội.
Tục bơi trải, đua trải đã có từ xa xưa. Đây là hình thức luyện quân thủy của cha ông ta. Một cuộc thi tài sức dẻo dai bền bỉ, tinh thần đoàn kết của những đội thủy binh, rồi trở thành cuộc đua tài chí của các phe giúp nhân kỳ tiệc làng gắn với lễ thức cầu mùa màng, trồng trọt của các làng xã dọc hai bên bờ sông Hồng, sông Lô. Nó đã trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống đầy tinh thần thượng võ của những người dân vùng quê quanh năm gắn bó với sông nước. Người dân Bạch Hạc từ lâu đời đã truyền nhau câu ca “Rau gác, Hạc bơi, Hạc gác, Me bơi, Me gác, Đức Bác bơi, Đức Bác gác, Dạng bơi”. Tìm hiểu nguồn gốc câu ca thì được biết đây là các địa danh dọc hai bờ sông Hồng, sông Lô (thuộc huyện Vĩnh Lạc và Lập Thạch, trước thuộc phủ Tam Đái - trấn Sơn Tây) có tục bơi trải đua trải và những cuộc đua này kế tiếp nhau. Mở đầu là kẻ Rau (tức làng Cựu ấp, nay thuộc xã Liên Châu) tiếp đến tiệc bơi của kẻ Hạc (nay là phường Bạch Hạc TP Việt Trì), sau Bạch Hạc là tiệc bơi của kẻ Me (nay là xã Yên Lập huyện Vĩnh Lạc) v.v...
Những người cao tuổi ở Bạch Hạc kể rằng, trải của Bạch Hạc ngày xưa làm từ cây gỗ chò đẽo liền có tới 24 khoang, mỗi khoang từ 1m đến 1,2m với 48 tay chèo cùng một người cầm lái, một người gõ mõ hiệu. Bạch Hạc có 4 giáp là Tiên Hạc, Thần Chúc, Đông Nam, Hộ Đầu, nên trải của 4 giáp sơn 4 màu xanh, đỏ, trắng, vàng để phân biệt. Quần áo các tay chèo cho đến cờ bà mái chèo đều cùng một màu với màu trải. Buổi sáng tiệc tế, 20 tháng 5 âm lịch các trải bơi từ cửa đình Hạc về tới Gát, tức làng Tiên Cát Việt Trì (nay là khu vực nhà máy xay) sau đó quay về cầu Việt Trì, qua Gát về đình Hạc để tưởng nhớ Tam Giang Bạch Hạc đại vương, thủy thần của ngã ba sông.
Hiện nay các trải của Bạch Hạc, Trưng Vương, Phượng Lâu, Sông Lô độ dài chỉ bằng 1/3 trải truyền thống, chỉ đủ chỗ cho 6 tay chèo, một người cầm lái và một người gõ mõ hiệu. Cũng đầu rồng đuôi tôm nhưng kiểu dáng còn nhiều nét thô. Đành rằng đầu tư để làm một thuyền trải đẹp chắc chắn phải tốn cả chục triệu đồng, có khi còn hơn thế song trong hội đua trải có những cái không thể tính bằng tiền.
